حسابداری مدیریت در مقایسه با حسابداری مالی، بر برنامه ریزی و آینده تاکید بیشتری دارد و الزامی به رعایت اصول یا استانداردهای ندارد.
حسابداری مدیریت نگاه به آینده دارد؛ تصمیم‌ساز است؛ غرق تاریخ نمی‌شود؛ محتاط نیست، نظاره‌گر نیست و در مقابل پویا است و از موضوعات جدید، استقبال می‌کند.» این عبارت، بخشی از سخنان رییس شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران، در آغاز ششمین همایش حسابداری مدیریت در عرصه عمل بود.
حسابدار مدیریتی چه وظیفه‌ای دارد؟
حسابدار مدیریتی در وحله اول هزینه‌های شرکت، اعم از تولیدی و غیرتولیدی، را اندازه‌گیری می‌کند و بعد از ارزیابی، آنها را به‌صورت گزارشی جامع به مدیران مجموعه تحویل می‌دهد. وظایف حسابدار مدیریتی، جایگاه و حساسیت کار او را تا حد شریک مدیران شرکت‌ها بالا می‌برد.
حوزه حسابداری مدیریتی همانطور که گفته شد نگاه رو به جلو دارد، گزارش‌های مالی را برای رسیدن به دید کلی تهیه و تنظیم می‌کند تا موارد جزئی، برای ارتقا جایگاه سازمان یا شرکت انجام می‌شود تا تک تک مدیران یا ذینفعان، و البته این نوع گزارش‌ها، به دلیل اهمیتشان، معمولا محرمانه خواهند ماند.
از آنجایی که اهداف هر شرکت یا موسسه با شرکت‌های همکار یا فعال در حوزه مشابه، ممکن است تفاوت داشته باشد و هر یک برای دستیابی به جایگاه‌های متفاوتی تلاش کنند، حسابداری مدیریتی نیز با توجه به احتیاج مدیران و شرایط سازمان یا شرکت تنظیم می‌شود و هر مجموعه الگوی ویژه خود را دنبال می‌کند که با شرایط و فرهنگ آن مجموعه مطابقت دارد.
کاربرد حسابداری مدیریتی بیشتر در سازمان‌هایی احساس می‌شود که منابع انسانی زیادی در آن مشغول به کارند و یا چند شعبه و نمایندگی در نقاط جغرافیایی مختلف دارد. این نوع از حسابداری به مدیران این موسسه‌ها دیدی جامع‌تر و کامل‌تر می‌دهد از آنچه که در مجموعه زیردستشان می‌گذرد تا بتوانند تصمیم‌های کلان‌تر با دیدی واضح‌تر بگیرند.
وظایف حسابداری مدیریت
تجزیه و تحلیل نرخ و حجمتدوین و توسعه سنجه‌های کسب و کار
مدل‌سازی قیمت
سودآوری محصول
گزارشگری بخشی جغرافیایی در مقابل صنعت یا مشتری
ارزیابی متوازن مدیریت فروش
تجزیه و تحلیل بها
تجزیه و تحلیل هزینه – فایده
تجزیه و تحلیل هزینه – حجم – فایده
تجزیه و تحلیل بهای چرخه‌عمر
تجزیه و تحلیل سودآوری مشتری
شفافیت بهای فناوری اطلاعات
بودجه‌بندی سرمایه‌ای
تجزیه و تحلیل خرید در مقابل اجاره
برنامه‌ریزی راهبردی
مشاوره مدیریت راهبردی
ارائه و ارتباطات مالی داخلی
پیش‌بینی فروش
پیش‌بینی مالی
بودجه‌بندی سالانه
تسهیم هزینه
رویکرد‌های نوین حسابداری مدیریت و کاربرد آن:
در دنیای رقابتی امروزه منابع انسانی یکی از عواملی است که می‌تواند برای سازمان‌ها مزیت رقابتی ایجاد کند موفقیت یا شکست هر سازمانی، تا حد زیادی بستگی به افراد آن سازمان دارد، و سازمان‌هایی می‌توانند به بقای خود ادامه دهند که با توجه به تغییرات دنیای کنونی، نقش قابل قبولی را در انعطاف‌پذیری با این تغییرات ایفا کنند. در این خصوص لازم به ذکر است که علت تمایز میان منابع انسانی و سایر منابع سازمانی، به این خاطر است که منابع انسانی یک سازمان، دارای قابلیت‌هایی نظیر یادگیری، تغییرپذیری، نوآوری و خلاقیت می‌باشند با مدیریت صحیح، می‌توانند بقای طولانی مدت سازمان‌ها را تضمین کنند. اهمیت ایجاد یک سیستم حسابداری جدید و به دنبال آن مدیریت مؤثر منابع انسانی به این دلیل است که سالیانه سهم عظیمی از هزینه‌های هر سازمانی را هزینه‌های علمیاتی آن تشکیل می‌دهد که بخش قابل ملاحظه‌ای از آن به نیروی انسانی بر می‌گردد. بر خلاف عصر صنعتی که سازمان‌ها دارایی‌های فیزیکی خود را مورد توجه قرار می‌دهند، امروزه به اقتضای محیط و پیدایش اقتصاد مبتنی بر دانش، سرمایه انسانی بخش قابل توجهی از ارزش سازمان را تشکیل می‌دهد و بر این اساس، باید به عنوان یک دارایی از ترازنامه نشان داده شود تا بر اساس تجزیه تحلیل‌های کمّی حاصل از آن، تصمیمات مناسبی توسط مدیریت اتخاذ شود و اقدامات لازم صورت گیرد.
تاریخچه تکامل حسابداری مدیریت
مطابق نظر فدراسيون بين‌المللي حسابداران ، چهار مرحله تکامل براي اطلاعات حسابداري مديريت در نظر گرفته شده است که عبارتند از:
مرحله يک
مربوط به سالهاي قبل از سال 1950 ميلادي است. تأکيد و تمرکز اصلي حسابداری مدیریت (بهتر است بگوییم حسابداری صنعتی)، در اين برهه از زمان بر تعيين بها و کنترل مالي بوده است و منبع اصلي اطلاعات دراين مرحله، صورتهاي مالي به‌شمار مي‌رفت که در آن،استفاده از نسبتهاي تحليلي، تحليل‌هاي صورتهاي مالي و ديگر تکنيکهاي محاسبه بها بسيار رايج بوده است.
مرحله دو
تا سال 1965 ميلادي را دربرمي‌گيرد که در آن توجه حسابداری مدیریت بهتر است بگوییم حسابداری صنعتی به سمت گردآوري اطلاعات به‌منظور تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي مديريتي و کنترل از طريق استفاده از تکنيکهايي نظير تحليل تصميم و حسابداري سنجش مسئوليت بوده است. از جمله روشهايي که در اين مرحله استفاده مي‌شده است و به نوعي روشهاي سنتي حسابداري صنعتی تلقي مي‌شوند، مي‌توان به بهايابي استاندارد، تجزيه و تحليل بها- حجم فعاليت- سود و تحليل‌هاي نقطه سربه‌سر اشاره کرد.
مرحله سه
مربوط به سالهاي پيش از 1985 ميلادي است، زماني که تاکید حسابداری مدیریت معطوف به کاهش اتلاف منابع مورد استفاده در توليد بوده است. اين امر از طريق حذف «فعاليتهاي بدون ارزش افزوده» و استفاده از فرمولهاي رياضي‌ای مانند: مقدار سفارش اقتصادي (مدل EOQ) يا رگرسيون چند متغيره، محقق شد.
مرحله چهار
تأکيد بر خلق ارزش از طريق استفاده‌ي اثربخش از منابع است و تکنيکهاي محرک ارزش برای مشتري و سهامدار و همچنين نوآوريهاي سازماني را مورد توجه قرار مي‌دهد. دراين مرحله، بکارگيري روشهاي پيشرفته حسابداري مديريت مانند سيستم اقدام به‌هنگام (JIT)، کارت ارزيابي‌متوازن، ترازسنجی و حسابداري مديريت استراتژيک، برجسته و متداول گردیده است. طبق بيان فدراسيون بين‌المللي حسابداران (IFAC) بعد از سال 1985 توجه دنيا و به‌خصوص کشورهاي توسعه‌يافته به سمت مرحله‌ي چهارم حسابداري مديريت معطوف بوده است.